Tsjonge jonge, ik werd wel even van mijn sokken geblazen. Niet alleen zijn er in december twee prachtige boeken verschenen over vrijwillig actief zijn in deze tijd (waarover zo meer), maar ook stuitte ik op de Vision for Volunteering die in het Verenigd Koninkrijk in 2022 ontwikkeld is door alle landelijke partijen die zich met vrijwillige inzet bezighouden. Het is een visie hoe vrijwillige inzet in 2032 eruit kan zien.

Onderdeel van ieders leven

Het liefste zou ik deze visie hier integraal vertaald weergeven, maar dat wordt wat lang. Daarom een aantal door mij vertaalde hoogtepunten, en de aanbeveling aan Vereniging NOV om zich te laten inspireren door dit document en er een Nederlandse versie van te maken. Ik doe er graag aan mee!

‘We willen een toekomst waarin de cultuur van vrijwillige inzet nog meer is ingebed in de collectieve psyche, en onderdeel is van ieders leven,’ zo begint het stuk. ‘Vrijwillige inzet is een continuüm van betrokkenheid en participatie, van af en toe tot regulier en van sterk georganiseerd tot informeel,’ is verderop te lezen. En zo benadrukken de auteurs: ‘We moeten niet verwachten dat vrijwilligers oneindig bij een organisatie zullen blijven.’ Dat zijn ferme uitspraken die de realiteit van moderne vrijwilligers als uitgangspunt nemen.

Richtinggevende uitspraken

Heel mooi van het stuk is dat de verschillende elementen van de visie vertaald zijn in richtinggevende uitspraken zoals die door vrijwilligers gedaan zouden kunnen worden in 2032: ‘Tijdens mijn leven ben ik betrokken geweest bij allerlei verschillende soorten vrijwillige activiteiten die pasten bij wat voor mij het meest belangrijk was en bij de tijd die ik beschikbaar had.’ En: ’Waar ik ook kies om vrijwillig actief te worden, ik kan erop vertrouwen dat ik welkom ben en geen discriminatie zal ervaren.’ Dat zijn nog eens duidelijke vergezichten!

En het is nog niet alles: ‘Ik beweeg me vrij tussen projecten en organisaties en wordt gestimuleerd om flexibel bij te dragen op elke manier die werkt voor mij.’ En: ‘We zijn gericht op leren en verbeteren, niet op de dingen doen zoals we ze altijd al deden We zijn niet bang om fouten te maken.’ Smullen, toch!?

De verandering is nu

Natuurlijk, het is een visie, nog geen realiteit. Maar elke positieve verandering begint bij je voorstellen hoe het er in de toekomst zou kunnen uitzien. Daarin slaagt dit stuk wat mij betreft met vlag en wimpel. Dat deze geen visie geen onhaalbare utopie is, wordt bevestigd door de auteurs van de twee boeken die ik ook heb gelezen: Volunteer Involvement  van Jurgen Grotz en Ruth Leonard en Transforming Disruption to Impact onder redactie van Doug Bolton e.a..

In beide boeken wordt de mede door de corona-crisis sterk veranderde en veranderende wereld als uitgangspunt genomen om te onderzoeken wat dat betekent voor de samenwerking met vrijwilligers. In Volunteer Involvement leidt dat ertoe dat de auteurs tot een herdefiniëring van vrijwillige inzet komen: ‘Vrijwillige inzet is een activiteit die een individu kiest om te doen, zonder dat het om financieel gewin gaat en bedoeld om een verschil te maken buiten de eigen familiekring.’ Cruciaal in deze definitie is dat vrijwillige inzet altijd vanuit de mens wordt gestart en dat er op geen enkele manier naar een organisatievorm wordt verwezen. Wat mij betreft sluit dat perfect aan bij wat we ook in Nederland zien gebeuren: steeds meer vrijwilligers organiseren zichzelf, vaak in tijdelijke verbanden.

Later in het boek komen de auteurs daarop terug: ‘Vrijwillige inzet wordt begrepen als de gemeenschap die in actie komt, vaak mogelijk gemaakt of ondersteund door organisaties, maar niet altijd gestuurd of georganiseerd door deze organisaties.’

Van transactie naar transformatie

De term die ook in het andere boek gebruikt wordt voor deze omslag naar gelijkwaardige samenwerking met vrijwilligers is transformatie. Bij een transactionele relatie gaat een organisatie een ruil aan met een (potentiële) vrijwilliger op basis van de behoeften die de organisatie heeft en wordt de vrijwilliger ingezet op een bepaalde tijd en plaats. In een transformationele relatie staan maatschappelijke vraagstukken centraal waarbij mensen betrokken zijn, en waar organisaties hen kunnen helpen om tot actie te komen:

‘Nonprofit organisaties moeten voorbereid zijn op een verschuiving van transactioneel tijd- en plaatsgebonden vrijwilligerswerk naar een alomvattende, transformationele benadering van betrokkenheid die werkelijk disruptief is. Ook al zijn de systemen die we proberen te veranderen complex, uiteindelijk zijn deze maatschappelijke thema’s gemeenschapsthema’s – en we moeten ze op meerdere manieren benaderen. Zo komt verandering tot stand.’

Schrap de term vrijwilligersmanagement

Er is natuurlijk nog veel meer over de Vision en de boeken te zeggen, dus lees ze vooral zelf! Waar ik je nu mee weg wil sturen, is de vraag of we in deze tijd nog wel de term ‘vrijwilligersmanagement’ kunnen gebruiken. Ik heb het (als co-auteur van het Basisboek Vrijwilligersmanagement nota bene) zelf altijd een lastig begrip gevonden dat we bij gebrek aan beter maar zijn blijven hanteren.

Maar is er daadwerkelijk geen alternatief? Als we steeds meer toegaan naar een transformationele, gelijkwaardige relatie tussen organisaties en vrijwillig actieven, zouden we het dan niet standaard moeten hebben over ‘Samenwerken met vrijwilligers’? Laat me vooral weten hoe je daar naar kijkt!