Wat is er nodig om voor ouderen kansen te scheppen voor een vitaal en betekenisvol leven? Wat kunnen ouderen zelf oppakken? En wat ligt op het bordje van de samenleving en/of de overheid?

Op deze 35 plekken(lokale trajecten) deden ook in 2021 overal verschillende partijen mee. Altijd met ouderen zelf er actief bij betrokken, samen met een mix van gemeente, lokale (afdelingen van) vrijwilligersorganisaties, wijk en buurtorganisaties, zorginstellingen en welzijnsorganisaties.

Vanuit Samen Ouder Worden hebben we een gezamenlijk en duidelijk doel voor ogen: dat mensen vitaal en op een voor hun betekenisvolle manier oud kunnen worden. Per traject ligt het accent op een ander vraagstuk. Dat kan het vergroten van zingeving zijn, ouderen verleiden vrijwillig actief te blijven of worden, of bijvoorbeeld het versterken van het samenspel tussen de formele en de informele zorg. Het programma Samen Ouder Worden is onderdeel van Langer Thuis. De uitvoering van het programma wordt gedragen door elf landelijke vrijwilligersorganisaties en begeleid door Vereniging NOV.

In 2021 was Samen Ouder Worden actief in 35 gemeenten; in de vier grote steden maar ook in dorpen op het platteland. Er was oog voor migrantenouderen en voor wat cultuurspecifiek is. En er was oog voor wat jongeren en ouderen voor elkaar kunnen betekenen: intergenerationeel contact. Een beschrijving over de invulling van de verschillende lokale trajecten is hier terug te vinden.

Ertoedoen & Meedoen

Zingeving is de rode draad die dwars door het vierjarige programma heen loopt. Er zijn drie belangrijke bronnen voor zingeving voor ouderen:

• Sociale relaties
• Betekenisvolle activiteiten in het dagelijks leven 
• Religie en spiritualiteit

In Samen Ouder Worden zetten we in op de eerste twee bronnen. En houden we in het contact met ouderen of in de uitvoering van activiteiten rekening met de derde bron.

De vorm die dit krijgt is per lokaal traject steeds weer anders. Zo ontstond er 2021 een buurtkamer voor bewoners in Oudesluis en reed in Rotterdam een bus rond om in gesprek te gaan met bewoners om zo talenten en mogelijkheden van oudere bewoners in kaart te brengen. Zo groeide in Zoetermeer een bonusopa en -oma project en verscheen er in Middelburg een boekje met interviews met senioren van 55+ over hun vrijwilligerswerk. In Amersfoort verscheen in 2021 een boekje over Samen Ouder Worden. Met vijf verhalen van ouderen en met tekeningen en gedichten van leerlingen van het ROC over hoe zij tegen ouderen en ouder worden aankijken. De eerste tools om het contact tussen jongeren en ouderen te stimuleren zijn in 2021 gedeeld in de vorm vragenkaarten en reflectiekaarten of middels het delen van goede praktijkvoorbeelden. En we deden in 2021 onderzoek onder ruim 1100 vrijwilligers naar hun ervaringen in coronatijd. We vroegen hen wat ze het meeste hadden gemist in deze periode waarin ze vaak hun vrijwilligerswerk niet konden doen. Het antwoord was eensluidend en glashelder. Contact. Contact. Contact. Wel van betekenis willen zijn maar niet van betekenis kunnen zijn. De uitkomsten van dit onderzoek vind je hier.

Vrijwillige inzet heeft zin én geeft zin

We hebben veel aandacht voor talenten en mogelijkheden van ouderen en hoe die om te zetten naar maatschappelijke betrokkenheid of vrijwillige inzet. Want van betekenis willen zijn heeft alles te maken met van betekenis kunnen zijn! Maar er is ook veel aandacht voor senioren en ouderen die al vrijwilligerswerk doen. Er verschenen in 2021 op verschillende plekken waar we met Samen Ouder Worden actief zijn in dagbladen of speciale publicaties interviews met senioren en ouderen over wat het doen van vrijwilligerswerk voor hen betekent. Met de open uitnodiging aan andere senioren van 55+ om zichzelf de vraag te stellen wat hen zin en kleur in het leven geeft. Ook op dit thema deden we onderzoek. Onderzoek naar motieven van senioren om wel of geen vrijwilligerswerk te doen. In 2021 voerden we dit onderzoek lokaal uit in Amersfoort en Assen. Dit onderzoek levert een goed beeld op over wat ouderen beweegt om de stap wel of juist niet naar het vrijwilligerswerk te zetten. We gebruikten deze informatie voor het ontwikkelen van vrijwilligersreizen voor verschillende groepen ouderen. Deze tool, vrijwilligersreizen voor verschillende groepen ouderen helpt vrijwilligersorganisaties beter in te spelen op motieven van verschillende groepen ouderen om vrijwilliger te worden.

Voorbereiden op het ouder worden -> #Sociaalpensioen

In 2021 hebben we #SociaalPensioen gelanceerd. Met #SociaalPensioen brengen we het gesprek op gang over het belang om zin en kleur te geven aan het leven. Juist als je ouder wordt of oud bent. Wat wil je worden als je oud bent is de vraag die we hebben gesteld aan 7 ouderen. We hebben van deze ouderen een videoportret gemaakt. Met de bedoeling de bestaande beeldvorming over ouderen te doorbreken en over ouder worden in gesprek te gaan met ouderen, vrijwilligers en beroepskrachten in zorg en welzijn. In deze videoportretten laten we zien dat oud zijn betekent dat je zowel veerkrachtig als kwetsbaar bent. Twee kanten van dezelfde medaille. Deze stellingname over de schijnbare tegenstelling tussen veerkracht en kwetsbaarheid is wetenschappelijk verkend en onderzocht door Laurine Blonk (UvH) die in opdracht van het Programma onderzoek doet naar betekenisvol contact in het vrijwilligerswerk. Zij schreef er in 2021 een artikel over. Dit artikel vind je hier.

Toerusting van vrijwilligers en coördinatoren

Er zijn in 2021 trainingen over Het Goede Gesprek ontwikkeld. Over het bespreekbaar maken van niet pluis gevoelens bij vrijwilligers en over aandacht voor zingeving in het contact tussen vrijwilligers en ouderen. De training niet pluis is ontwikkeld om morele dilemma’s en emoties bij de vrijwilligers hanteerbaar te maken. Om te grote risico’s en overbelasting bij vrijwilligers te voorkomen.

De toerusting op zingeving is er gekomen, omdat vragen over zingeving toenemen bij het ouder worden. Omdat ouderen door hun leeftijd geconfronteerd worden met ingrijpende levensgebeurtenissen en verlieservaringen. Tegelijk wordt het vinden van zingeving lastiger bij het ouder worden omdat de mogelijkheden beperkter worden, bijvoorbeeld door gezondheidsproblemen. Vrijwilligers spelen hier een belangrijke rol in. Zij geven persoonlijke aandacht aan ouderen. In de training worden vrijwilligers sensitief gemaakt voor mogelijke levensvragen. Praten zonder te problematiseren, maar wel de juiste hulp inschakelen als de ontregeling heel problematisch is geworden.

Deelnemende organisaties

De volgende (vrijwilligers)organisaties voeren het programma op lokaal niveau uit: Handjehelpen, Humanitas, IPSO, KBO-PCOB, MantelzorgNL, NPV, NOOM, NRK, PresentNL, TijdVoorActie, Vier het Leven. 

Samenwerkingen

In het programma werkt NOV-Samen Ouder Worden samen met veel lokale samenwerkingspartners en op landelijk niveau onder andere met de Universiteit voor Humanistiek, Movisie en vele anderen. Ook is NOV partner geworden in het consortium BeterOud.